Ο Ελληνικός Στρατός του 1912, διαθέτοντας σχετικά
περιορισμένες δυνάμεις και όντας υποχρεωμένος να διεξάγει επιχειρήσεις σε δύο μέτωπα, της Μακεδονίας και της Ηπείρου, δεν ήταν δυνατό να
αναλάβει επιθετικές ενέργειες ταυτόχρονα και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις.
Έτσι αποφασίστηκε να δοθεί προτεραιότητα στην απελευθέρωση της Μακεδονίας, αφού
το επέβαλλαν σοβαροί εθνικοί λόγοι.
Πρωθυπουργός ήταν ο Ελ. Βενιζέλος και υπουργός στρατιωτικών, αρχιστράτηγος
ο διάδοχος Κωνσταντίνος και αρχηγός του στρατού Ηπείρου ο υποστράτηγος Σαπουτζάκης,
Με έδρα την Άρτα. Ο πόλεμος ξεκίνησε στις
6 Οκτ. 1912 από εκεί, αφού η Θεσσαλία ήταν ελεύθερη ολόκληρη. Οι Έλληνες αριθμούσαν 11000
έναντι 20000 τούρκων και είχαν επιτυχίες μέχρι το Μπιζάνι (απελευθέρωσαν Άρτα, Πρέβεζα
και άλλες περιοχές).
Στο Μπιζάνι, έξω από τα Γιάννενα οι τούρκοι είχαν
οχυρωματικά έργα και ο ελληνικός στρατός τα βρήκε δύσκολα. Όταν το μέτωπο στη Μακεδονία
σίγασε, ενισχύσεις ήρθαν στα Ιωάννινα. Στους τούρκους είχαν μείνει περιορισμένες
δυνάμεις. Η μάχη ξεκίνησε. Στις 19 Φεβ. Το ελληνικό πυροβολικό άρχισε να βάλλει
ασταμάτητα ενώ οι Τούρκοι απάντησαν χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα και σταμάτησαν
το μεσημέρι. Η γενική επίθεση των ελληνικών σωμάτων ξεκίνησε νωρίς το πρωί της επόμενης
και μετά από μεγάλο και σκληρό αγώνα είχαν μεγάλες επιτυχίες και καταδίωξαν τους
τούρκους που υποχωρούσαν μέχρι την κοιλάδα της Δωδώνης. Ο στρατηγός Βελισαρίου που
συνέχισε την προέλαση, έκοψε τα καλώδια επικοινωνίας των Ιωαννίνων με το Μπιζάνι
για ασφάλεια και νέκρωσε την επικοινωνία. Έτσι ο διοικητής των Ιωαννίνων Εσσάτ πάσας
κατάλαβε ότι οι τούρκοι είχαν ηττηθεί και ότι όποια αντίσταση θα ήταν μάταιη και
έτσι λοιπόν παρέδωσε την πόλη. Ο Εσσάτ πάσας παρέδωσε το ξίφος του στο διάδοχο βασιλιά
Κωνσταντίνο σε ειδική τελετή και συνθηκολόγηση.
Η μάχη του Μπιζανίου (26 -22 Φεβ. 13) υπήρξε η μεγαλύτερη
σύγκρουση του Ά βαλκανικού πολέμου μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων στην Ήπειρο. Πάνω
από 20000 τούρκοι αιχμαλωτιστήκαν από τους Έλληνες. Το γεγονός αυτό το πολυπόθητο ιδιαίτερα από τους Ηπειρώτες των
οποίων πόθοι αιώνων για απελευθέρωση έγιναν
πραγματικότητα, χαιρετίστηκε από όλους τους Έλληνες. Στις 22 Φεβ. ο ένδοξος ελληνικός
στρατός εισέρχεται στην πόλη με ενθουσιασμό από τον κόσμο που τους υποδέχτηκε
με σημαίες.
Σημαντική ήταν και η πρόσφορα
των κυπρίων στους βαλκανικούς πολέμους. Πριν από 100 χρόνια,
εκατοντάδες Κύπριοι εθελοντές, το 1912, μεταξύ αυτών ο δήμαρχος (και βουλευτής)
Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος έσπευσε στην πανεθνική εξόρμηση των Βαλκανικών
Πολέμων και θυσιάστηκε 6.12.1912 στο Μπιζάνι, 40 ετών, μαχόμενος ως απλός
τυφεκιοφόρος, στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης των Ιωαννίνων μας. Όπως
θυσιάστηκαν εκατοντάδες άλλοι Κύπριοι σ’ όλους τους αγώνες της μητέρας
πατρίδας. Όταν δεν είχαμε καν κράτος στο υπόδουλο νησί.
Η νίκη είχε βραβεύσει τις ακαταπόνητες
προσπάθειες, τον απαράμιλλο ενθουσιασμό, τη φιλοπατρία και την ακλόνητη πίστη
του Έλληνα μαχητή. Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, πέρα από την εξουδετέρωση κάθε
σοβαρής τουρκικής αντιστάσεως στην Ήπειρο και την κυρίευση σημαντικού πολεμικού
υλικού, είχε πρώτιστα σοβαρή επίδραση στο ελληνικό γόητρο, το οποίο μετά και
από την επιτυχία αυτή εξυψώθηκε διεθνώς.
Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, οι Μεραρχίες
κινήθηκαν βορειότερα και μέχρι τις 5 Μαρτίου 1913 απελευθέρωσαν τις περιοχές
της Βόρειας Ηπείρου Αργυρόκαστρο, Χειμάρρα, Αγίους Σαράντα, Τεπελένι, Πρεμετή
και Κλεισούρα, ενώ η Κορυτσά είχε ήδη απελευθερωθεί από τις 7 Δεκεμβρίου 1912.
Ο ακραιφνής ελληνικός
πληθυσμός των περιοχών αυτών υποδέχτηκε με απερίγραπτο ενθουσιασμό τα ελληνικά
στρατεύματα. Οι απελευθερωτικοί όμως αυτοί αγώνες και οι θυσίες του Ελληνικού
Στρατού δεν είχαν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Οι προαιώνιοι πόθοι και τα
όνειρα των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου έμειναν τελικά ανεκπλήρωτα, αφού η
Βόρεια Ήπειρος περιλήφθηκε με απόφαση των τότε Μεγάλων Δυνάμεων στο νεοσύστατο
Αλβανικό Κράτος, αλλάζοντας απλώς κυρίαρχο.
Εμείς λοιπόν, οφείλουμε να
έχουμε στο νου μας και να το επιδιώκουμε αυτό που είπε ο Παύλος Βρέλλης: "Ευχαριστώ αυτούς που
κράτησαν τη Θρησκεία μου, τη Γλώσσα μου και την Εθνικότητά μου, για να είμαι
Χριστιανός και να λέγομαι Έλληνας."
