1η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ - ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

Ο 20^ος αιώνας ήταν για την Κύπρο και τον ελληνισμό μια περίοδος μεγάλων και σημαντικών πολιτικών διαφοροποιήσεων, όπου ουσιαστικά το έθνος αναγεννάται και σηκώνει το κεφάλι στον κατακτητή και διεκδικεί την ελευθερία του.

Μεγάλα οράματα και διπλωματικές συγκρούσεις διαφαίνονται ήδη από τις αρχές του αιώνα με τη Μικρασιατική καταστροφή που έληξε το 1922, και που κατά κάποιο τρόπο συνεχίστηκε στην Κύπρο. Οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι γιόρτασαν χωριστά στη Λευκωσία, οι μεν πρώτοι την επιτυχία του ελληνικού στρατού που προέλαυνε στη Μ. Ασία, οι δε δεύτεροι την επιτυχία του τουρκικού στρατού το 1922 στη Σμύρνη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο Ραούφ Ντεκτάς, όπως αναφέρει αργότερα στα απομνημονεύματα του, επιστρέφοντας στην Κύπρο από την Τουρκία για να συμμετάσχει στις δικοινοτικές συγκρούσεις του 1964, «ένιωθε σαν να πήγαινε στη Μ. Ασία να πολεμήσει ενάντια στην ελληνική κατοχή».

Η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας τερματίστηκε στις 12 Ιουλίου 1878, μετά την υπογραφή της μυστικής αμυντικής συμφωνίας μεταξύ της Αγγλίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα παρασκήνια του Συνεδρίου του Βερολίνου. Ύστερα από οθωμανική κυριαρχία τριών αιώνων, άρχιζε για την Κύπρο μια νέα ιστορική περίοδος, η Βρετανική κυριαρχία, η οποία θα διαρκέσει μέχρι το 1960, οπότε και η Κύπρος ανακηρύχθηκε πλέον σε Ανεξάρτητη Δημοκρατία, με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου.

Τα πολιτικά αδιέξοδα που αντιμετώπισε η κυπριακή ηγεσία την εξώθησαν σε μια δυναμική αντίδραση. Στην ανάληψη του ένοπλου απελευθερωτικού Αγώνα του 1955 - 59 από τη μυστική οργάνωση ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών). Με την έναρξη του ένοπλου αγώνα εντάθηκε και η διπλωματική δραστηριότητα.

Στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα κατατέθηκαν συνολικά τέσσερις προσφυγές στον ΟΗΕ από την ελληνική κυβέρνηση. Από το 1954 οι προσφυγές υποβάλλονταν με το πατροπαράδοτο δικαίωμα της Αυτοδιάθεσης (Ένωσης). Στην τελευταία εντούτοις προσφυγή της Ελλάδας για το Κυπριακό, εκείνη του 1958, το αίτημα μετατράπηκε από Αυτοδιάθεση σε Ανεξαρτησία.

Πρώτη και βαρυσήμαντη επιτυχία της αγγλικής διπλωματίας ήταν η  κλήση της Τριμερούς διάσκεψης του Λονδίνου (1955), όπου κλήθηκαν να πάρουν μέρος οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας, ενώ ο άμεσα φερόμενος κυπριακός λαός αγνοήθηκε. Η Ελλάδα πέφτοντας στη παγίδα των Άγγλων αποδέχτηκε την πρόσκληση. Έτσι από τη στιγμή εκείνη, η μεν Τουρκία επιβαλλόταν ως ισότιμος συνομιλητής στο Κυπριακό και το Λονδίνο φαινόταν ν’ αναλαμβάνει ρόλο επιδιαιτητή σε μια διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Η Τριμερής Διάσκεψη κατέληξε σε αποτυχία.

Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκαν δέκα συναντήσεις διαπραγμάτευσης μεταξύ του Μακαρίου και του Χάρτινγκ. Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε αποτυχία και έτσι η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών έκανε πρόταση για μια «ειρηνική» δι­ευθέτηση του προβλήματος της Κύπρου. Τελικά, το 1959 επιτεύχθηκε μια διευθέτηση μέσω ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων αλλά όχι σύμφωνα με τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών περί αυτοδιάθεσης και ισότητας των κρα­τών όσον αφορά την εθνική κυριαρχία.

Οι κυβερνήσεις Ελ­λάδας και Τουρκίας διαπραγματεύθηκαν τη διευθέτηση κάτω από την προεδρία της Βρετανίας. Οι εθνοτικές ευαισθησίες και τα βρετανικά συμφέροντα καθόρισαν όχι μόνο τη διαδικασία μέσω της οποίας επιτεύχθηκε η διευθέτηση αλλά και το περιεχόμενό της. Η Ελλάδα, η Τουρκία και η Βρετανία αυτοδιορίσθηκαν εγγυήτριες δυνάμεις της νεογέννητης Κυπριακής Δημοκρατίας και διατήρησαν το δικαίωμα της παρουσίας στρατιωτικών δυνάμεων και της παρέμβασης στις υποθέσεις του νησιού, μονομερώς ή από κοινού, σε περί­πτωση κάποιας αλλαγής στο καθεστώς που είχε δημιουργη­θεί με τις ιδρυτικές συνθήκες.

Οι εσωτερικές υποθέσεις των δυο κοινοτήτων ρυθμίστη­καν με βάση την ιστορική, γλωσσική, πολιτιστική, θρησκευτι­κή και εκπαιδευτική ταύτιση με την Ελλάδα και την Τουρκία. Ιδιαίτερα ενδεικτική και συμβολική των εσωτερικών εθνοτικών αντιφάσεων που αφορούσαν την ίδρυση του κυπριακού κράτους ήταν η σημαία που δόθηκε στο νέο κράτος. Η σημαία δεν έπρεπε να περιλαμβάνει μπλε, κόκκινο ή πράσινο, που ήταν τα ελληνικά, τουρκικά και ισλαμικά χρώματα. Για παρόμοιους λόγους έπρεπε να αποφευχθούν οι σταυροί, οι λωρίδες, τα αστέρια και οι ημι­σέληνοι. Μετά από σκέψη οι σχεδιαστές κατέληξαν στην ιδέα ενός ουδέτερου πορτοκαλόχρωμου χάρτη του νησιού πάνω σε λευκό φόντο.

Ωστόσο η μεγαλύτερη αντίφαση ήταν ότι ούτε οι κυπριακές κοινότητες ούτε η Ελλάδα και η Τουρκία συμφωνούσαν πλήρως με ένα ανεξάρτητο κυπριακό κράτος. Η Ελλάδα και οι Eλληνoκύπριοι συνέχιζαν να ζητούν την ένωση, ενώ η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι υποστήριζαν το διαμελισμό.

Η Κυπριακή Δημοκρατία ιδρύθηκε επίσημα στις 16 Αυ­γούστου 1960. Στις πρώτες προεδρικές εκλογές, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο δρ. Φαζίλ Κουτσούκ, οι Κύπριοι αντιπρόσωποι που υπέγραψαν τις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, εξελέγησαν πρόεδρος και αντιπρόεδρος αντίστοιχα. Τα πολιτικά κόμμα­τα που επρόσκειντο στον Μακάριο και τον Κουτσούκ εξα­σφάλισαν όλες τις έδρες της βουλής και των δυο κοινοτικών συνελεύσεων.

Αυτή η μέρα γιορτάζεται επίσημα από την Κυπριακή Δημοκρατία. Παράλληλα όμως πίσω από αυτό καθ’ αυτό το ιστορικό γεγονός, οι Ελληνοκύπριοι, κάθε χρόνο τέτοια μέρα αντιλαμβάνονται με βάση τις δικές τους πεποιθήσεις με διαφορετικό τρόπο αυτή την μέρα. Ίσως το καλύτερο κλείσιμο θα ήταν τα λόγια του Cobham Claude Delaval: «Θα ήταν σχεδόν αδύνατο, να κατασκευάσει κάποιος ένα πρόβλημα, που να δείχνει με τόσο ανάγλυφο τρόπο τη πολυπλοκότητα της παγκόσμιας πολιτικής σήμερα, όσο η πραγματική περίπτωση της Κύπρου, του νησιού εκείνου, που μαστίζεται από παραδοσιακές αντιθέσεις ανάμεσα σε εθνοτικές ομάδες, που σπαράσσεται από τις διενέξεις και τις πιέσεις που ασκούν τα γειτονικά κράτη που ενδιαφέρονται για τη μοίρα των κατοίκων του, που αγωνιούν εξαιτίας της διαμάχης ανάμεσα στον κανόνα της πλειοψηφίας και τα δικαιώματα της μειοψηφίας, που βρίσκεται ανάμεσα στο αποικιοκρατικό καθεστώς και τη γνήσια ανεξαρτησία και εκτίθεται στους πολιτικούς ανέμους Ανατολής και Δύσης και στις αναμετρήσεις ανάμεσα σε βορρά και νότο» ‘‘Cobham Claude Delaval’’.